Nauka w szkołach wyższych, czyli studia, to ostatni etap kształcenia przewidziany w polskim systemie edukacyjnym. Każdy absolwent szkoły średniej mający świadectwo maturalne może rozpocząć studia wyższe. Do wyboru ma 132 uczelnie publiczne, czyli państwowe oraz 302 uczelnie mające status uczelni niepublicznych.
Niezależnie od statusu, polskie uczelnie kształcą studentów na trzech poziomach. Taką strukturę kształcenia determinują przyjęte przez Polskę wraz z większością państw Europy postanowienia dokumentu z 1999 r. zwanego deklaracją bolońską. Ład boloński miał być pomysłem europejskich ministrów odpowiedzialnych za studia wyższe i naukę na podniesienie poziomu kształcenia na uczelniach w Europie.
Uczelnie te, choć wiele z nich cieszy się wielkim prestiżem, wciąż przegrywają konkurencję z uczelniami w Stanach Zjednoczonych. System boloński ujednolica standardy kształcenia, ułatwia przepływ studentów i kadr naukowych między państwami, sprzyja bezproblemowej nostryfikacji dyplomów.
Według niego trzy kolejne poziomy wykształcenia wyższego możliwego do zdobycia to:
Stopień pierwszy, zwany studiami wyższymi zawodowymi.
Studia stopnia pierwszego – licencjaty lub inżynierskie, trwają najczęściej sześć semestrów (maksymalnie osiem). Studenci w programie mają głównie przedmioty kierunkowe oraz dodatkowe, niezbędne do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Pod koniec studiów każdy jest zobowiązany napisać i obronić pracę dyplomową. Obrona pracy jest jednocześnie egzaminem końcowym. Absolwent otrzymuje dyplom ukończenia studiów z tytułem zawodowym licencjat lub inżynier i może kontynuować naukę na kolejnym poziomie.
Stopień drugi, czyli wykształcenie wyższe pełne.
Ten poziom to studia magisterskie. Trwająca dwa lata (na niektórych kierunkach 2,5 roku) studia są znacznym rozszerzeniem w stosunku do poprzednich. Na ostatnim roku studenci przygotowują się do napisania a potem obrony pracy dyplomowej – magisterskiej. Samo przygotowanie pracy poprzedzone jest uczestnictwem w zajęciach seminaryjnych prowadzonych przez promotora pracy. Promotor koordynuje i pomaga, ale badania, opracowanie wyników, napisanie pracy to zadania do samodzielnego wykonania przez studentów.
Obrona pracy magisterskiej ma charakter bardzo uroczystego egzaminu końcowego. Obok promotora i recenzenta pracy magisterskiej w komisji zasiada ktoś z władz wydziału – dziekan lub prodziekan. Podczas egzaminu może paść każde pytanie związane z pracą dyplomową oraz całym zakresem programowym studiów. Pozytywna ocena uzyskana na egzaminie końcowym oznacza otrzymanie dyplomu wraz z tytułem zawodowym magistra.
Studia magisterskie mogą być poprzedzone studiami stopnia pierwszego, ale mogą być również realizowane jako jednolite, trwające nieprzerwanie pięć lat. Niektóre uczelnie i kierunki mają wyłącznie takie studia – lekarze, dentyści, weterynarze studiują 11-12 semestrów, a tytuł zawodowy lekarza, jaki otrzymują po zakończeniu nauki, jest równoznaczny z tytułem magistra. Osoby legitymujące się dyplomem studiów magisterskich mogą sięgnąć po kolejny stopień wykształcenia.
Stopień trzeci, czyli studia doktoranckie.
To szczególny stopień studiów. Dostępny tylko dla najzdolniejszych i bardzo pracowitych osób, które chcą poświęcić się nauce. Studia doktoranckie trwają minimum dwa a maksimum cztery lata, a ich głównym celem jest przygotowanie doktoranta do samodzielnego prowadzenia pracy badawczej.
Absolwenci studiów otwierają przewody doktorskie, prowadzą badania a ich przebieg i wyniki opisują w rozprawie, nazywanej pracą doktorską. Praca doktorska nie tylko musi być oryginalna pod względem treści, ale przedmiot badań powinien wnosić znaczną wartość do dotychczasowych osiągnięć nauki. Obrona pracy doktorskiej ma charakter otwartego uroczystego wykładu. Po obronie autor pracy otrzymuje pierwszy tytuł naukowy – doktor.
Trzy stopnie studiów to struktura hierarchiczna, ale równolegle do niej funkcjonuje system studiów podyplomowych. Ten rodzaj studiów nie zmienia poziomu wykształcenia. Licencjat nawet po kilku następnych studiach podyplomowych nadal będzie licencjatem. Zwiększy się poziom jego kwalifikacji zawodowych. Każde studia podyplomowe mają właśnie na celu podniesienie kwalifikacji, ich uzupełnienie lub całkowitą zmianę.
Licencjat lub magister historii, który chce pracować w zawodzie nauczyciela musi mieć tak zwane kwalifikacje pedagogiczne. Jeśli nie wyniósł ich ze studiów kierunkowych I lub II stopnia, to może podjąć naukę na trzysemestralnych studiach podyplomowych, które takie kwalifikacje mu nadadzą. Jeśli w przyszłości nie będzie już chciał wykonywać zawodu nauczyciela historii, może skończyć podyplomówkę z psychologii i dzięki nowym kwalifikacjom zostać np. szkolnym terapeutą.
